නීට්ෂේ හඳුනා ගැනීම
Posted on June 23rd, 2023
වෛද්‍ය රුවන් එම් ජයතුංග
ජර්මානු දාර්ශනිකයෙක් මෙන්ම සංස්කෘතික විචාරකයෙකු වූ ෆ්රෙඩ්රික් විල්හෙල්ම් නීට්ෂේ බටහිර දර්ශනයට මෙන්ම නූතන චින්තනය කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් ඇති කරන ලද පුද්ගලයෙකි. ඔහු ගැඹුරු චින්තකයෙකි. ඔහුගේ දර්ශනය ප්‍රධාන වශයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ මිනිසාගේ පැවැත්මේ තත්වය ( Existentialism) කෙරෙහි අවධානය යොමු කරන දර්ශනයක් ලෙසටය. ඔහු Existentialism (පැවැත්මවාදය) ව්‍යාපාරයේ වැදගත් පූර්වගාමියෙකු ලෙස සැලකේ.
නීට්ෂේ යනු ඉතිහාසයේ වඩාත්ම වරදවා වටහා ගත් දාර්ශනිකයන්ගෙන් කෙනෙකි. ඇතැමුන් නීට්‍ෂේව හඳුන්වනු ලැබුවේ විනාශයේ අනාගතවක්තෘවරයෙකු ලෙසටය. ඔහු විධිමත් දර්ශන පාසලක් වැළඳ ගත්තේ නැත. ඔහු දැඩි ලෙස ස්වාධීන විය. ඔහු දර්ශනවාදයේ න්‍යාය සහ භාවිතය යන දෙකම වෙනස් කලේය.
නීට්ෂේ ක්‍රමානුකූල දාර්ශනිකයෙකු නොවූ අතර ඔහු ලියූ බොහෝ දේ අර්ථ නිරූපණයට විවෘත කළේය. ඔහුගේ දර්ශනය විවිධ ආකාරවලින් අර්ථකථනය කර ඇත, නමුත් එය බොහෝ විට ශුන්‍යවාදය (Nihilism) පැවැත්මවාදය (Existentialism) සහ පශ්චාත් නූතනවාදය (Postmodernism) සමඟ සම්බන්ධ වේ. ඇතැමෙකුට අනුව ඔහු ඔහු ශුන්‍යවාදය වැලඳගත් සහ දාර්ශනික තර්කනය ප්‍රතික්‍ෂේප කළ විචාරකයෙකි.
නීට්ෂේගේ දර්ශනයේ ආරම්භය ඔහුගේ මුල් කෘති වන The Birth of Tragedy and Human, All Too Human වැනි කෘතිවලින් සොයා ගත හැක. ඔහුගේ ලේඛන බුද්ධිමය ඉතිහාසයට විශාල බලපෑමක් ඇති කර තිබේ. තමන් ද්‍රව්‍යමය ලෝකයක කොටසක් බව මිනිසා පිලිගත යුතු බව ඔහු කීවේය. ජීවත් වීමට අසමත් වීම, අහේතුකව අවදානම් දැරීම, මිනිස් හැකියාවන් අවබෝධ කර ගැනීමට අසමත් වීමකි. දාර්ශනික හේගල්ට වඩා පියවරක් ඉදිරියට තබමින් නීට්ෂේ පැවැත්මවාදයේ (Existentialism) පිටත මායිම සලකුණු කලේය.
සාම්ප්‍රදායික දර්ශනය නීට්ෂේගේ නව දර්ශනයට යටත් විය, එය සත්‍යය නිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කළ අතර සත්‍යය සොයා ගැනීමට දරණ වෙහෙස ප්‍රතික්ශේප කරයි.
නීට්ෂේ මුල් කාලයේදී සොක්‍රටීස් අධ්‍යනය කලේය. සොක්‍රටීස්ගේ දර්ශනය මිනිසා ජීවත් විය යුතු ආකාරය විමසා බලයි. ඔහු ප්‍රඥාව, යුක්තිය, ධෛර්‍යය, භක්තිවන්තකම, යනාදී ගුණ ධර්ම සාකච්ඡා කලේය. නීට්ෂේ වරක් මෙසේ කීවේය; “සොක්‍රටීස් මට කෙතරම් සමීපද යත්, මම ඔහු සමඟ නිතරම පාහේ සටන් කරමි” එහෙත් සොක්‍රටීස් පිළිබඳ නීට්ෂේගේ දෘෂ්ටියේ විවිධ වෙනස්කම් දක්නට තිබේ. සොක්‍රටිස්වාදයේ අන්තරායන් හඳුනා ගත් පළමු මිනිසා තමා බව නීට්ෂේ ප්‍රකාශ කරයි.
ස්පිනෝසා (Baruch Spinoza 1632 – 1677) මෙන්, නීට්ෂේ ස්වභාවිකවාදියෙකු (Naturalist) සහ නියතිවාදියෙකි (determinist). ස්පිනෝසා ගේ conatus සංකල්පය සහ නීට්ෂේ ගේ Will to Power අතර බොහෝ සමානකම් ඇත.ස්පිනෝසාගේ ‘conatus’ යනු ඔහුගේ චින්තනයේ සංඥා සංකල්පයකි. සෑම දෙයක්ම එහි පවතින තාක් දුරට, එහි පැවැත්ම තුළ විඳදරාගැනීමට උත්සාහ කරන බව මෙයින් පවසයි. සමාජයේ බලයේ ඉහළම ස්වරූපය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ ඇති බව ස්පිනෝසා විශ්වාස කලමුත් නීට්ෂේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ගැන වඩාත් නරුම විය. නීට්ෂේ නිදහස සඳහා සෑම විටම පදනම් වී ඇත්තේ තමා හා තමා සමඟ ඇති සම්බන්ධතාවය මත වන අතර, ස්පිනෝසා සඳහා එය තමන් සහ අන් අය අතර සම්බන්ධතාවයක් මත රඳා පවතී.
නීට්ෂේ , ආතර් ෂෝපන්හවර් ගේ බුද්ධිමත් පෞරුෂය කෙරෙහි වශී විය. ෂෝපන්හවර් ගේ The World as Will and Representation කෘතිය නීට්ෂේ තුල බුද්ධි කළම්බනයක් ඇති කලේය. ෂෝපන්හවර් විශ්වාස කළේ පුද්ගල අභිප්‍රේරණය මිස සමාජ බලපෑම් නොවේ. ෂෝපන්හවර් ඔහුගේ අශුභවාදය සහ විශ්වාසය මත දෙවියන්ව ප්‍රතික්‍ෂේප කළේය. එබැවින් දෙවියන් වහන්සේ සිටියේ නම්, ඔහු ද නපුරු විය යුතුය. ෂෝපන්හවර් සහ නීට්ෂේ යන දෙදෙනාටම දෙදෙනාටම ජීවිතය පිළිබඳ ඉතා අශුභවාදී ප්‍රවේශයක් තිබුණි. එහෙත් ඔවුන් ගේ අදහස් අතර අසමානතාවන් දැකිය හැක. ෂෝපන්හවර් දුක් වේදනා මනුෂ්‍ය පැවැත්ම සමඟ වෙන් කළ නොහැකි ලෙස බැඳී ඇති බව සලකන අතර, නීට්ෂේ දුක් වේදනා මිනිසුන්ගේ පැවැත්මෙන් අවසානයේ ඉවත් කළ හැකි දුර්වලතාවයේ සලකුණක් ලෙස සලකයි.
ඩාවින්වාදය උකහා ගැනීමට උත්සාහ කළ පළමු දාර්ශනිකයා නීට්ෂේ විය. ප්ලේටෝ සහ ඇරිස්ටෝටල්ගේ සිට කාන්ට් සහ හේගල් දක්වා පෙර පැවති දාර්ශනික පද්ධති පරිණාමයේ අර්බුදය සමඟ කටයුතු කිරීමට ප්‍රමාණවත් නොවන බව නීට්ෂේ දැන සිටියේය. පරිණාම ක්‍රියාවලියේ ස්ථාවර හෝ සදාකාලික හෝ අධ්‍යාත්මික කිසිවක් අඩංගු නොවන බව ඔහු ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කලේය . නීට්ෂේ ඩාවිනියානු චින්තනයේ බලපෑමට ලක් වූ බවක් පෙනෙන්නට තිබුණද, ප්‍රබලයා සැමවිටම ජයග්‍රහණය කරයි” යන ඩාවිනියානු අදහස නීට්ෂේ මුළුමනින්ම පිලි ගත්තේ නැත. එහෙත් නීට්ෂේ කියා සිටියේ ඩාවිනියානු පරිණාමය සියලු සාම්ප්‍රදායික සාරධර්ම බිඳවැටීමට හේතු වූ බවයි.
මුල් කාලයේදී ෆ්‍රොයිඩ් – නීට්ෂේගේ පාඨකයෙකු විය. ෆ්‍රොයිඩ් ඔහුගේ ප්‍රකාශනය ආරම්භ කිරීමට වසර 10-30 කට පෙර නීට්ෂේගේ කෘති නිකුත් විය. ඔවුන් දෙදෙනා භාවිතා කරන සංකල්ප සහ යෙදුම් අතර බොහෝ සමානකම් සහ ප්‍රතිසමයන් පැහැදිලිවම තිබේ. නීට්ෂේගේ ලියවිලි වල අවිඥානක මනස පිළිබඳ සංකල්පය ඇතුළත් වේ. ෆ්‍රොයිඩ්ගේ සමහර මූලික පද නීට්ෂේ විසින් භාවිතා කරන ලද ඒවාට සමාන වේ. එහෙත් ෆ්‍රොයිඩ් පුන පුනා ප්‍රකාශ කළේ තමන් නීට්ෂේ කියවා නැති බවයි. එහෙත් සත්‍ය නම් ෆ්‍රොයිඩ් , නීට්ෂේගේ කෘති කියවාගෙන යන විට ඔහු විසින් ඉදිරිපත් කිරීමට යන න්‍යායන් නීට්ෂේ කතා කරන බව ෆ්‍රොයිඩ්ට තේරුම් ගියේය. මේ නිසා තමන් ගේ ස්වාධීන මතයන්ට නීට්ෂේගේ අදහස් වලින් ඇති කෙරෙන බලපෑම පිලිබඳව බිය වූ ෆ්‍රොයිඩ් , නීට්ෂේගේ කෘති කියවීම අත් හැර දැම්මේය.
නීට්ෂේට අනුව, සෑම කෙනෙකුටම සහ සෑම විටම සත්‍ය වන විශ්වීය සත්‍යයක් නොමැත. ඒ වෙනුවට, නීට්ෂේ තර්ක කළේ එක් පුද්ගලයෙකුගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් සත්‍ය වූ දෙය තවත් පුද්ගලයෙකුගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් සත්‍ය නොවිය හැකි බවයි.
නීට්ෂේ ඔහුගේ කෘතිවල යහපත හා අයහපතේ පදනම ප්‍රශ්න කළේය. ඔහුගේ ලේඛන සදාචාරය, ආගම සහ විද්‍යාව පිළිබඳ අදහස් පිළිබිඹු කරයි. අදේවවාදය පිළිබඳ ඔහුගේ අදහස් ඔහුගේ ලේඛන වලින් පිලිඹිබු වෙයි. දෙවියන් වහන්සේ වෙනුවට; නියතිවාදී විශ්වයක ස්වභාව ධර්මයේ ආනුෂංගික කොටසක් ලෙස නීට්ෂේ “මිනිසාව” දුටුවේය. තමන්ව අන්ත ක්‍රිස්තු (Anti Christ) ලෙස හඳුන්වා ගත්තද යුරෝපයේ නූතන පරිහානියේ එකම මූලය ක්‍රිස්තියානි ධර්මය බව නීට්ෂේ විශ්වාස කළේ නැත. ඒ සඳහා කළාව මෙන්ම විද්‍යාවද වග කිව යුතු බව ඔහුගේ අදහස විය. නීට්ෂේ පවසන්නේ විද්‍යාව සහ ආගම තාවකාලික මිනිසුන්ගේ නිර්මාණ බවයි – ඒවා කිසිඳු ආකාරයක සදාකාලික සත්‍ය ප්‍රමිතියක් හෙළි නොකරයි.
ඔහු සාම්ප්‍රදායික යුරෝපීය සදාචාරය සහ ආගම පිළිබඳව සම්මුති විරහිත විවේචන කලේය. සාම්ප්‍රදායික සාරධර්මවලට එරෙහිව ඔහු ලිවීය. නිරපේක්ෂ වටිනාකම් නොපවතින බැවින්, නීට්ෂේගේ ලෝක දෘෂ්ටිය තුළ, පෘථිවියේ සාරධර්මවල පරිණාමය වෙනත් ආකාරයකින් මැනිය යුතුය. මිනිසා තමා විසින්ම නිර්මාණය කරන ලද පරමාදර්ශී ලෝකයකින් යථාර්ථයට අනුපූරක විය යුතු” බව ඔහු අවධාරණය කලේය. නීට්ෂේ විශ්වාස කළේ සදාචාරය පදනම් විය යුත්තේ කීකරුකම සහ අනුකූලතාව මත නොව පුද්ගල ස්වයං නිර්ණය සහ නිර්මාණශීලිත්වය මත බවයි. ඔහු තර්ක කළේ සදාචාරය පුද්ගලයන් මත පැටවිය යුතු නැති බවත්, සෑම පුද්ගලයෙකුටම තමන්ගේ සදාචාරය නිර්වචනය කිරීමට අයිතියක් තිබිය යුතු බවය. පුද්ගල ස්වාධිපත්‍යය සහ නිර්මාණශීලිත්වයේ මූලධර්ම වටා සමාජය සංවිධානය විය යුතු බව ඔහු ලිවීය.
නීට්ෂේගේ දර්ශනය සාරධර්මවල අර්ථය සහ මිනිස් පැවැත්මට ඒවා හි වැදගත්කම ගැන පවසයි. සදාචාරයේ මූලික වර්ග දෙකක් ඇති බව ඔහු පෙන්වා දුන්නේය. එනම් අධිපති ස්වාමියාගේ (Master morality) සදාචාරය” සහ “වහල් සදාචාරය (Slave morality) යි. සදාචාරය උඩඟුකම, ධනය, කීර්තිය සහ බලය අගය කරන අතර වහල් සදාචාරය කරුණාව, සංවේදනය සහ අනුකම්පාව අගය කරයි. ඔහු සාරධර්ම පිළිබඳ ප්‍රති-යථාර්ථවාදියෙකි: එනම්, නීට්ෂේට සදාචාරාත්මක කරුණු නොමැති අතර ස්වභාවධර්මයේ වටිනාකමක් ඇති කිසිවක් නොමැත. ඒ වෙනුවට, හොඳ හෝ නරක ගැන කතා කිරීම යනු මනුෂ්‍ය මිත්‍යාවන් ගැන කතා කිරීමයි.
නීට්ෂේ එක්තරා ආකාරයකට සංස්කෘතික විචාරකයෙකි. නීට්ෂේ නූතනත්වයේ ප්‍රධාන විවේචකයෙකු වෙයි. ඔහු නව සමාජයක් සහ සංස්කෘතියක් ඉල්ලා සිටී. නීට්ෂේට අවශ්‍ය වූයේ වඩාත් ශක්තිමත් සහ පූර්ණ-සංවර්ධිත පුද්ගලයන් නිර්මාණය කරන උසස් සංස්කෘතියක් සහ සමාජයක් සඳහා නූතනත්වය අභිබවා යාමටය.
මානව වර්ගයාගේ ප්‍රධාන පෙළඹවීමේ මූලධර්මය ලෙස “බලයට ඇති කැමැත්ත (Will to Power) ඔහුගේ අවධානයට ලක් විය. ඔහු මිනිස් පැවැත්මේ ස්වභාවය පිළිබඳව රැඩිකල් ලෙස අර්ථකථනය කලේය. නීට්ෂේ මිනිසාට ලෝකය දෙස බැලිය හැකි විවිධ ප්‍රතිවිරෝධතා දෙකක් අතර වෙනසක් සොයා දුන්නේය. නීට්ෂේ මිනිස් ස්වභාවය දුටුවේ ශක්තියේ ප්‍රභවයක් ලෙස ය. සාම්ප්‍රදායික සම්මතයන්ට අභියෝග කිරීමටත් ශ්‍රේෂ්ඨත්වය සඳහා උත්සාහ කිරීමටත් මිනිසුන් කැමැත්තෙන් සිටිය යුතු බව ඔහු තර්ක කළේය.
නීට්ෂේ ගේ වඩාත් පොදු ව්‍යාපෘතිය වන්නේ සංවේදනය සහ වටිනාකම පිළිබඳ සංකල්ප දර්ශනයට හඳුන්වා දීමයි. නූතන දර්ශනය බොහෝ දුරට ජීවත් වී ඇත්තේ නීට්ෂේගෙන් බව පැහැදිලිය. ෆ්රෙඩ්රික් නීට්ෂේ විශ්වාස කළේ ස්වභාවධර්මයට වඩා වැඩි දෙයක් නොමැති බවයි. ඔහුගේ සත්‍යය පිළිබඳ ඉදිරිදර්ශනවාදී සංකල්පය අතිශයින්ම පෘථුලය. නීට්ෂේට අනුව මනුෂ්‍ය වර්ගයා දූෂිත වන අතර එහි ඉහළම වටිනාකම් පිරිහී ඇත. නීට්ෂේ මනුෂ්‍යයා ස්වයං අවබෝධය තුළින් තමාගේ අනන්‍යතාවය ගොඩනගා ගත යුතු බව විශ්වාස කලේය. ස්වයං අවබෝධය දෙවියන් හරහා හෝ දුක් විඳීමෙන් අතපත් කර ගත නොහැක.
නීට්ෂේට අනුව, විශ්වය චක්‍රීය වන අතර සිදු වූ සියල්ල නැවත සිදුවනු ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ අපගේ ජීවිතයේ සෑම මොහොතක්ම පෙර පැවති ආකාරයටම නැවත නැවතත් සිදු වන බවයි. නීට්ෂේ තවදුරටත් පවසන්නේ ආගම් විසින් මිනිසා තුල ඇති කොට ඇති නිසා බිය හේතු කොට ගෙන මිනිසා දුර්වල, රෝගී වර්ගයක් බවට පත්වී ඇත. නීට්ෂේගේ අදහසට අනුව සම්ප්‍රදායේ අඛන්ඩතාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සියලු බාහිර ගුණාංග සම්පූර්ණයෙන් ඉවත් කිරීමෙන් නිදහස ලබා ගත හැක. නීට්ෂේ නිර්දේශ කරන්නේ එක් එක් පුද්ගලයා තම නිදහස් කැමැත්තට අනුව තමාගේම වටිනාකම් නිදහසේ නිර්මාණය කළ යුතු බවයි. නීට්ෂේ මෙලෙස ප්‍රශ්න කලේය.ඔබේ දැල්ලෙන් ඔබවම දවා ගැනීමට ඔබ සූදානම් විය යුතුයි. ඔබ මුලින්ම අළු බවට පත් නොවූයේ නම්, ඔබ නැවත නැඟිටින්නේ කෙසේද?
References
- Gilles,D., Hugh T .(1986). Nietzsche and Philosophy. The Journal of Religion, Vol. 66, No. 4 pp. 455-456.: The University of Chicago Press
- Nietzsche, Friedrich. Beyond Good and Evil. Translated by Walter Kaufmann. New York: Vintage Press, 1966.
- Nietzsche, Friedrich. On Truth and Lie in the Extra-Moral Sense.” In The Portable Nietzsche, edited and translated by Walter Kaufmann. New York: Viking Press, 1954.
- Nietzsche, Friedrich. The Antichrist . In The Portable Nietzsche, edited and translated by Walter Kaufmann. New York: Viking Press, 1954.
- Nietzsche, Friedrich. The Birth of Tragedy. In The Birth of Tragedy and Other Writings, edited and translated by Ronald Speirs. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.